شبکه اجتماعی (social networking) چیست؟
یک شبکه اجتماعی ساختاری اجتماعی است که از گروههایی ـ که عموما فردی یا سازمانی هستند ـ تشکیل شده که بواسطه یک یا چند نوع از وابستگیها به هم متصلند. شبکههای اجتماعی در بستر یک جامعه اطلاعاتی پیچیده، کارکرد موثر شبکه (همگرایی) را تصویر میکند و با نگاهی دقیقتر، جامعه ترکیبی است از شبکههای متعدد: شبکههای میان سازمانها، شبکه درون سازمانی، شبکههای شخصی، شبکههای رایانهیی و علاوه بر اینها شبکههای فرا مرزی و اطلاعات از طریق همین بزرگراهها جاری میشود.فضای مجازی مجال شکلگیری اجتماعات جدیدی از
کاربران را فراهم میکند. از زمان فردیناند تونیس و تلاش او برای تعریف دو
گونه تجمع انسانی یعنی "اجتماع" در مقابل "جامعه" (گزلشافت و گمنشافت) به
بعد همه متفکران علوم اجتماعی و فرهنگی، رو در رو بودن، محدودیت تعداد و
ابتناء بر روابط عاطفی و نه روابط عقلانی را از خصائص بنیانی "اجتماع"
عنوان کردهاند.
هر چند روابط کاربران فضای مجازی رابطهای با واسطهاست
و نه رودررو، اما بسیاری از مطالعه کنندگان اینترنت تمایل دارند از اصطلاح
"اجتماع" برای اشاره به جمع کاربران استفاده کنند.
در این میان
تلاشهای متعددی درحال انجام است تا حوزه و دامنه معنایی کاربردهای جدید
این اصطلاح را برای اشاره به تجمعات کاربران فضای مجازی، روشن سازد. ازجمله
میتوان به تلاشهای خانم شلینی ونچرلی اشاره کرد. او به شبکهها و
سازمانهای رسمی که به سامان بخشیدن به روابط و مقررات ارتباطاتی در فضای
مجازی اشتغال دارند، میپردازد و در ادامه به موضوع اجتماعات کاربران و
خصوصیتهای آنها اشاره میکند.
قابلیتهای شبکههای اجتماعی
استقبال از شبکههای اجتماعی از آنروست
که کاربران اینترنتی میتوانند برای اغلب نیازهای آنلاین خود در این
وبسایتها پاسخ مناسب بیابند. در شبکههای اجتماعی کاربران میتوانند
پروفایلهای شخصی برای خودشان بسازند که شامل مشخصات، تصاویر،
علاقهمندیها و سایر موارد اینچنینی است. اما شبکهایشدن این وبسایتها
از جایی آغاز میشود که هر کاربر لیستی از دوستان تهیه میکند و این
پروفایلهای شخصی به یکدیگر متصل میشوند. هر کاربر میتواند دوستان و
آشنایانی که در همان شبکه اجتماعی حضور دارند را به لیست دوستان خود
بیفزاید. همچنین کاربران میتوانند با جستوجو در پروفایلهای کاربران و
مشاهدهی مشخصات آنها با افراد جدیدی آشنا شوند و لیست دوستان خود را
گستردهتر کنند. اینها ابتداییترین امکانات شبکههای اجتماعی است و این
وبسایتها در سالهای اخیر تلاش کردهاند، تا گزینههای بیشتری در اختیار
کاربران خود قرار دهند. امکانی شبیه به وبلاگها و میکروبلاگها برای نوشتن
مطالب کوتاه و یادداشتهای روزانه و فضایی شبیه به سایتهای عکس برای قرار
دادن تصاویر شخصی، ایجاد فضایی شبیه به چت برای گفتوگوهای فوری میان
کاربران، قابلیت ساختن اتاقهای گفتوگو و صفحات هواداری شبیه به فرومهای
اینترنتی از جمله سادهترین این امکانات است. شبکههای اجتماعی متناسب با
نوع موضوع فعالیتشان امکانات دیگری از قبیل خبرخوانهای اینترنتی،
بازیهای آنلاین، قابلیت آپلود کردن ویدئوها و فایلهای کامپیوتری و
برقراری ارتباط با سایر رسانههای شخصی را نیز در گزینههایشان دارند.
بدین ترتیب میبینیم که اغلب امکاناتی را که کاربران اینترنتی پیش از این
از طریق مراجعه به چندین وبسایت کسب میکردند، یکجا در شبکههای اجتماعی
دریافت میکنند. پس بیدلیل نیست که کاربران بخش قابل توجهی از زمانی را که
در اینترنت بهسر میبرند در شبکههای اجتماعی حضور دارند.
امروزه
شبکههای اجتماعی برپایه اینترنت از قبیل facebook و myspace در بین
کاربران محبوبیت بسزایی کسب کردهاند. این شبکههای اجتماعی درعین حال که
فضاهایی هستند که درآنها افراد دوستان جدیدی پیدا میکنند و یا دوستان
قدیمی خود را در جریان تغییرات زندگی شان قرار میدهند، مکانهایی برای
تبادل نظر هستند که در آنها کاربران عقاید و نظرات خود را با هم به اشتراک
میگذارند.
این قابلیت که یک کاربر بتواند با امثال خود در کشورهای دیگر
جهان ارتباط برقرار کند باعث میشود تا این شبکهها به مکانی تبدیل شوند
که در آنها ایدههای جدید معرفی شده و مورد بحث قرار گیرند.
شبکههای اجتماعی فراتر از ابزارهای تکنولوژیک
شبکههای اجتماعی مجازی تنها ابزارهای
تکنولوژیکی جدیدی نیستند که امکانات جالب توجهی را در اختیار کاربران
اینترنتی قرار داده باشند. شبکههای اجتماعی را فراتر از گونهای وبسایت
میتوان بهعنوان رسانههای جدیدی در نظر گرفت که در ساختارهای اجتماعی،
فرهنگی، اقتصادی و سیاسی تغییراتی ایجاد کردهاند. چالشهایی که شبکههای
اجتماعی در سالهای اخیر با آنها مواجه بودهاند، حوزههایی فراتر از فضای
مجازی را تحت تاثیر قرار داده است. شبکههای اجتماعی از سویی بعنوان یکی از
گونههای رسانههای اجتماعی، امکانات تعاملی قابل توجهی برای کاربران
اینترنتی فراهم کردهاند و در افزایش مشارکت شهروندان در برخی فرآیندها
موثر بودهاند. از سویی این شبکهها با آسیبهای گستردهای در حوزههایی از
قبیل حریم خصوصی، کپیرایت، اعتیاد مجازی، سوء استفاده از کودکان، دزدی
اطلاعات و هویت و مواردی اینچنینی مواجه بودهاند. چالش حریم خصوصی از
مهمترین مباحثی است که همواره درباره شبکههای اجتماعی مطرح بوده است.
کاربران اینترنتی در این شبکهها بخشی از اطلاعات شخصی خود را در اینترنت
منتشر میکنند که میتواند مخاطراتی برای آنها به همراه داشته باشد.
وبسایتهای شبکهی اجتماعی حجم قابل توجهی از اطلاعات شخصی میلیونها
کاربر را در اختیار دارند و امکان سوءاستفاده شرکتهای تجاری و دولتها از
این اطلاعات همواره از دغدغههای اصلی مطرح شده درباره این شبکههاست.
این شبکهها همچنین عرصه ارتباطات سیاسی را نیز متحول کردهاند. رویدادهای
سیاسی سالهای اخیر از انتخاب باراک اوباما به ریاستجمهوری امریکا گرفته
تا... همگی متأثر از فعالیتهای کاربران شبکههای اجتماعی بودند. در حوزه
ارتباطات بینالملل نیز شبکههای اجتماعی محل توجه هستند و برخی کشورهای
شرقی مانند چین و روسیه که دغدغه حفظ فرهنگ ملی برایشان اهمیت دارد با
تقویت شبکههای اجتماعی بومی تلاش کردهاند کاربرانشان را از شبکههای
اجتماعی بینالمللی که در مالکیت شرکتهای امریکایی هستند، دور کنند.
شبکههای اجتماعی همچنین بر شکلهای سرمایه اجتماعی و اقتصادی و نحوه
تبدیل آنها به یکدیگر نیز موثر بودهاند و عرصهی اقتصاد را نیز بینصیب
نگذاشتهاند.
افزایش توجه کاربران اینترنتی به شبکههای اجتماعی و رشد
این سایتها در فضای مجازی در کنار طرح چنین مسائلی باعث شده مطالعه علمی
درباره شبکههای اجتماعی در مراکز دانشگاهی و پژوهشی مورد توجه قرار گیرد.
در کنار دانشکدههای علوم کامپیوتری که نخستین کارهای پژوهشی درباره
شبکههای اجتماعی در آنها آغاز شده، حالا مباحث مربوط به شبکههای اجتماعی
در حوزههای علوم سیاسی، علوم اجتماعی، علوم ارتباطات، روانشناسی، مطالعات
فرهنگی و غیره مورد توجه قرار گرفته است. شبکههای اجتماعی سهم قابل توجهی
در دنیای آینده اینترنت خواهند داشت و تصمیمگیری و سیاستگذاری مناسب
برای نحوه مواجه با آنها از طریق انجام مطالعات گسترده و رسیدن به شناخت
دقیق امکانپذیر خواهد بود.
شبکههای اجتماعی و سواد رسانه ای
در سیاست گذاری های رسانه ای و اجتماعی
در دنیا سال هاست که مسئله ای باعنوان "سواد رسانه ای" مطرح شده است. سواد
رسانه ای به زبان ساده عبارت است از مجموعه مهارت هایی که شهروندان برای
مواجهه با رسانه های جدید لازم است بیاموزند. پس از چند دهه پژوهش و نظریه
پردازی در مراکز دانشگاهی و پژوهش درباره سواد رسانه ای، سال هاست برنامه
های عملیاتی آموزشی بر این اساس طراحی شده است. در اغلب کشورهای دنیا با
حمایت های مستقیم و غیرمستقیم دولتی، آموزش های لازم از طریق رسانه ها و
برقراری دوره های آموزشی به شهروندان ارائه می شود تا نحوه مواجهه با رسانه
ها را فرابگیرند. در برخی کشورها این سطح آموزش حتی به کتاب های درسی
مدارس نیز رسیده است و شهروندان از همان سنین کودکی و نوجوانی به سلاح سواد
رسانه ای مجهز می شوند. در ایران اما سواد رسانه ای هنوز از سطح یک شوخی
آکادمیک فراتر نرفته و مشخص نیست چه زمانی آموزش آن در سطح گسترده و عمومی
مورد توجه قرار خواهد گرفت تا شاهد تحولی در استفاده از رسانه ها باشیم.
با
پیشرفت رسانه های جدید ارتباطی از قبیل اینترنت در تکمیل مبحث سواد رسانه
ای، مباحث جدیدی از جمله «سواد دیجیتالی» و «سواد اینترنتی» مطرح شده اند.
شهروندان تنها با فراگیری سواد دیجیتالی است که می توانند استفاده مناسبی
از تکنولوژی های جدید دیجیتالی داشته باشند. این سواد شامل اطلاعات اولیه
درباره قابلیت ها، فرصت ها و نحوه به کارگیری تکنولوژی های جدید و آسیب های
احتمالی و نحوه مقابله با آنهاست. لزوم فراگیری سواد دیجیتالی در استفاده
از وبسایتهای شبکه اجتماعی اهمیتی دوچندان پیدا می کند. شبکه های
اجتماعی امکانات و فرصت های بسیار گسترده ای را در اختیار کاربران قرار می
دهند که تاکنون در هیچ رسانه ای سابقه نداشته است. تنها اطلاع درست از این
امکانات و فرصت هاست که امکان مقابله با تهدیدها و آسیب ها را محدود کرده و
خطر سوءاستفاده های احتمالی را کاهش می دهد.
آمارها نشان می دهد که
اغلب کاربران شبکه های اجتماعی آشنایی کافی با امکانات این وب سایت ها
ندارند. آنها تنها با امکاناتی از قبیل جست وجو برای یافتن دوستان، افزودن
دوستان به لیست، عضو شدن در گروه ها و صفحات هواداری، نوشتن متن های
کوتاهی درباره وضعیت شخصی و قراردادن عکس در آلبوم تصاویر آشنا هستند. در
شبکه های اجتماعی بخشی برای تنظیمات مربوط به حریم خصوصی وجود دارد که مشخص
می کند به کدام بخش از اطلاعات و تصاویر شخصی، کدام گروه از دوستان دسترسی
داشته باشند. تعداد قابل توجهی از کاربران از وجود چنین امکاناتی در شبکه
های اجتماعی بی اطلاع هستند و یا کار با این قسمت ها را بلد نیستند. در
نتیجه کاربران اطلاعات و تصاویر شخصی مربوط بهخود را در شبکه های اجتماعی
منتشر می کنند در حالیکه برخی از آنها نمی دانند این اطلاعات در دسترس
عموم قرار می گیرد و ممکن است مشکلاتی برای آنها ایجاد کند.
انتشار
اطلاعاتی از قبیل آدرس و شماره تلفن یا تصاویر شخصی در شبکه های اجتماعی
بدون توجه به عواقب آن، تاکنون باعث سوءاستفاده های بسیاری شده است. از
شروع موج اول فراگیر شدن شبکه های اجتماعی در ایران که به استقبال از وب
سایت «اورکات» برمی گردد تا سال های بعد که شبکه های اجتماعی متعدد ایرانی و
خارجی زیادی بین کاربران ایرانی محبوبیت پیدا کرده اند، همواره سوءاستفاده
هایی نیز از این محیط ها به عمل آمده است. سوءاستفاده های زیادی از طریق
ایجاد هویت های جعلی در شبکه های اجتماعی و انتشار اطلاعات و تصاویر شخصی
در این وب سایت ها صورت پذیرفته که برخی از آنها به طرح شکایت در دستگاه
قضایی منجر شده است. ویژگی مشترک تعداد قابل توجهی از آسیب دیدگان شبکه های
اجتماعی، ناآشنایی آنها و نداشتن اطلاعات کافی درباره قابلیت ها و
امکانات این تکنولوژی های جدید ارتباطی است. اطلاعاتی که با عملکرد مناسب
تر رسانه ها و بخش های آموزشی می تواند در اختیار شهروندان قرار گیرد تا
بهره مناسب تر و مطمئن تری از این امکانات جدید ارتباطی ببرند.
شبکههای اجتماعی و بازآفرینی هویت
در شبکه های اجتماعی سنتی که در تار و
پود فرهنگ ما تنیده شده اند، عمدتا با نهادها و طبقات اجتماعی همگون
مواجهیم که ساخت رسمی داشته و ارزش های خود را از طریق تکرار و در گذر زمان
به هنجارها و الگوهای رفتاری ثابتی تبدیل می کنند که از طریق مکانیسم های
بازتولید فرهنگی، موجب حفظ و استمرار میراث فرهنگی در طی زمان و بین نسل ها
می شوند. در این نوع شبکه های اجتماعی، اساس ارتباطات میان اجزای شبکه بر
«مراوده» استوار است. مراوده یعنی هر نوع ملاقات بین دو یا چند نفر در
وضعیت کنش رو در روی متقابل. با توجه به محدودیت چنین مراوداتی، در شبکه
های سنتی عموما تعامل میان افراد از طریق فعالیت های مشترک و گفت وگوهای
مستقیم با یکدیگر و به کندی صورت می پذیرد و محدودیت های خاص ارتباطی از
جمله زمان و مکان مانع از مشارکت جدی مخاطب در فرآیند مباحثه می شوند. پس
ارتباط تولیدکننده پیام با مخاطب، عمدتا یک سویه بوده و در موارد اندکی نیز
شاهد ارتباطات دوسویه هستیم. در نتیجه در این نوع شبکه های سنتی، ارسال
پیام در اختیار تعداد محدودی است و اغلب افراد نقش گیرنده پیام را دارند و
از آن جا که هویت اعضاء نیز به طور عمده با نقش اجتماعی یکسان است، معمولا
هویت شخصی که حاصل فرآیند رشد و تکوین شخصی است، با هویت اجتماعی انطباق
دارد و بازآفرینی هویت اجتماعی بهندرت امکان پذیر است.
هر شبکه اجتماعی
اینترنتی، یک ساختار اجتماعی است و متشکل از کانون هایی که شامل افراد یا
سازمان های می شود. این کانون ها می توانند با هم تناظری یکبهیک یا چند
به چند داشته باشند. تناظر ممکن است رابطه هایی چون دوستی، خویشاوندی،
علایق مشترک، تبادل تجاری و یا باورهای مشترک را در بر بگیرد. در یک شبکه
اجتماعی، سلسلهمراتب عمودی وجود ندارد و تنها عامل مهم، افرادی هستند که
در این گراف به هم پیوسته به دیگران مرتبط است. در تعامل بین این کانون های
متناظر است که فرهنگ و ارزش های جامعه متبلور می شود. ارزش های افراد بشدت
تحت تأثیر فرهنگ جامعه ، گرایش های حاکم بر جامعه و شبکه های اجتماعی است
که در آن واقع شده اند. این ارزش ها که ناشی از وجدان جمعی مشترک هستند،
بواسطه افکار عمومی جامعه پاسداری می شوند. اعضای هر شبکه بایستی با ارزش
ها و استانداردهای رفتاری پذیرفته شده در آن همنوا شوند. امری که نادیده
گرفتن آن می تواند به فشار از جانب سایر اعضاء به صورت انزوا و طرد از شبکه
اجتماعی منجر شود( موضوعی که الیزابت نوئل نیومن جامعه شناس آلمانی در
تئوری مارپیچ سکوت به ان اشاره دارد. بر طبق این نظریه، افراد اقلیتی که
احساس می کنند نظرشان با نظر اکثریت متفاوت است، از ترس طرد شدن، عقب نشینی
کرده و آن را به زبان نمی آورند. در نتیجه سکوت آن ها باعث می شود تا موضع
اکثریت تقویت شده و نظر اقلیت حذف شود. بدینترتیب مارپیچ سکوت شکل گرفته و
ارزش هایی که در جامعه حکمفرما بودند، نمود بیشتری خواهند داشت). مفهوم
طرد با مسئله عاملیت ارتباط تنگاتنگی دارد. یعنی در فرآیند طرد، فردی توسط
افراد دیگر رانده می شود. البته مواردی را می توان برشمرد که افراد به
واسطه تصمیماتی که خارج از توان و کنترل آن هاست، طرد می شوند. در این صورت
فرد مطرود، از بخشی از امتیازات شبکه اجتماعی محروم شده و برای برخورداری
از مزایای کامل شبکه، مجبور است که همانندسازی را پذیرفته و با هنجارها و
ارزش های غالب در شبکه همنوا شود. این همنوایی به صورت پذیرش ارزش های مورد
نظر و یا افتادن در مارپیچ سکوت رخ می دهد. با مطالعه این ارزش هاست که می
توان به تمایلات اعضای یک شبکه اجتماعی پیبرد و کارکرد و پیامدهای عضویت
در آن را بررسی کرد و هم چنین دریافت که چگونه این ارزش های مشترک با وجدان
فردی و جمعی ارتباط پیدا می کند و فرآیند دوگانه شخصی کردن و اجتماعی کردن
شکل می گیر به عبارتی هر عضو علاوهبر این که ارزش های مشترک سایر اعضاء
را می پذیرد، می تواند روی آن ها نیز تأثیر بگذارد. حاصل این خواهد شد که
هویت اجتماعی کاربران چند وجهی و بیثبات تر شده و آنان به طور مستمر به
آفرینش و بازآفرینش هویت های خود بپردازند.
رسانههای جدید و گسترش فرهنگ دموکراتیک
رسانههای سنتی مانند تلویزیون، رادیو و
مطبوعات به تقویت پوپولیسم و عوام گرایی کمک کردهاند ولی رسانههای جدید
فرهنگ دموکراتیک را گسترش می دهند. تمرکززدایی از قدرت از طریق گسترش تعامل
آگاهانه شهروندان باهم و با سازمانهای دولتی و مردم نهاد از جمله
پیامدهای رسانههای جدید است. در عصر حاضر و با گسترش امکانات جدید
رسانهای، سیاستمداران مجبور هستند صادق باشند.
جنبشهای اجتماعی جدید
که هدف آنها کوششی هماهنگ و متمرکز برای رسیدن به هدف یا اهداف مشترک است،
هم به نوعی متأثر از شبکه های اجتماعی هستند. این جنبشهای جدید شکلی از
فعالیت مدنی و سیاسی عقلانی هستند.
شبکههای اجتماعی اینترنتی در دنیا
چند سالی هست که شبکه های اجتماعی به طور
جدی در حال رشد هستند و استفاده از خدمات آنها روزبهروز محبوبیت بیشتری
پیدا میکند. هماکنون سایتهای شبکههای اجتماعی، بعداز پرتالهای بزرگی
مثل یاهو یا اماسان و موتورهای جستجو مثل گوگل، تبدیل به پراستفادهترین
خدمات اینترنتی شدهاند.
خیلی از نهادهای مختلف جهانی و اینترنتی با
اهداف گوناگون که مهمترین آنها تجاری و تبلیغاتی است، اقدام بهراهاندازی
شبکههای اجتماعی زده یا درصدد خرید سهام مهمترین شبکههای اجتماعی دنیا
هستند؛ مثل رقابت اخیر گوگل و مایکروسافت برسر سایت مایاسپیس و فیسبوک.
ناسا
هم برای جذب جوانان علاقمند به موضوعات هوافضا، یک شبکه اجتماعی را بر
پایه استانداردهای نسل آینده وب و تنظیمات سایت خود راه اندازی کرده، این
شبکه اجتماعی جدید که مای ناسا نام دارد، بخشهای بسیار پیشرفتهای دارد که
کاربران میتوانند از طریق آنها تصاویر و تفکرات خود را درباره موضوعات
فضایی با سایر کاربران بهاشتراک بگذارند. مای ناسا یک نمونه بسیار اصلی از
شبکههای اجتماعی است و یک محیط مجازی را میسازد که در آن کاربران
میتوانند تمام موضوعات و مقولات مورد نظر و شخصی خود را جمعآوری کنند.
کاربران
میتوانند در این شبکه اجتماعی جدید برای خود وبلاگ درست کنند و از
وبلاگهایی نظیر وبلاگ یکی از مدیران ناسا که روایت بسیار شگفتانگیزی را
از ماموریتهای فضایی خود نقل کردهاست، استفاده کنند.
شبکههای
اجتماعی، بهخصوص آنهایی که کاربردهای معمولی و غیرتجاری دارند، مکانهایی
در دنیای مجازی هستند که مردم خود را بطور خلاصه معرفی میکنند و امکان
برقراری ارتباط بین خود و همفکرانشان را در زمینههای مختلف مورد علاقه
فراهم میکنند. البته در بعضی از این موارد مثل مایناسا سمت و سوی اصلی
این علایق (فضا) مشخص است.
بنظر میرسد شبکههای اجتماعی در اینترنت، در
آینده بیش از این هم اهمیت پیدا خواهند نمود. این شبکهها هماکنون هم
روزبهروز محبوبتر میشوند. با شبکههای اجتماعی، دیگر افراد برای
پیداکردن همفکران خود در موارد گوناگون تنها نیستند؛ یک دوست سوئدی برای
صحبت در مورد فناوری اطلاعات، یک دوست فرانسوی برای صحبت در مورد فیلمهای
سینمای مستقل یا یک دوست مصری برای بحث در مورد مسائل خاورمیانه یا... .
مسلماً
در دنیای حقیقی هیچگاه افراد علاقهمند، موضوعات موردعلاقه خود را به این
گستردگی نمییافتند. این دلیل و شاید دلایل مشابه این، سرویسهای شبکههای
اجتماعی را به یکی از مهمترین ارکان اینترنت در دو سه سال اخیر تبدیل
کردهاست.
شبکههای اجتماعی اینترنتی در ایران
حدود ۴ سال پیش بود که مفهوم شبکههای
اجتماعی بهطور گسترده با حضور اورکات در میان کاربران ایرانی رواج پیدا
کرد و در مدت کوتاهی آنقدر سریع رشد کرد که پس از برزیل و آمریکا، ایران
سومین کشور حاضر در اورکات شد.
با نگاهی به تعداد کاربران ۲۴ شبکه
اجتماعی پرطرفدار دنیا به آسانی میشود میزان تأثیرگذاری این شبکهها را
درک کرد. این شبکهها مجموعاً بیش از یک میلیارد کاربر دارند و اگرچه تعامل
زیادی بین کاربران آنها هست، اما بههرحال رقم فوقالعادهای است.
آمارهایی درباره شبکههای اجتماعی
فیسبوک بزرگترین شبکهی اجتماعی دنیا
در حال حاضر حدود ۴۰۰ میلیون نفر کاربر دارد. اگر فیسبوک بجای دنیای مجازی
در دنیای فیزیکی حضور داشت این تعداد جمعیت آنرا به یکی از چند کشور
پرجمیعت دنیا تبدیل میکرد. بجز فیسبوک چندین شبکه اجتماعی دیگر نیز
کاربران چند صد میلیون نفری دارند. در ردهبندی برترین وبسایتهای دنیا بر
اساس آمار الکسا، فیسبوک در ردهی دوم قرار دارد و در لیست ۱۰۰ وبسایت
برتر نام چندین شبکهی اجتماعی دیگر نیز به چشم میخورد. فیسبوک در بسیاری
از کشورها پربینندهترین وبسایت محسوب میشود و در بیش از ۱۰۰ کشور
محبوبترین شبکهی اجتماعی است.
فیسبوک در سه سال اخیر با رشدی جهشی
به چنین جایگاهی رسید و توانست سایر رقبا را در بازار شبکههای اجتماعی پشت
سر بگذارد. در فاصله زمانی سالهای ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ زمانی که کاربران در
سایت فیسبوک صرف کردند رشدی ۵۶۶ درصدی پیدا کرد، این در حالی بود که زمان
صرف شده در کل فضای اینترنت تنها ۱۸ درصد افزایش پیدا کرده بود. آمارهای
اعلام شده از طرف گوگل نیز نشان میدهد نسبت تعداد بازدیدکنندگان مستقل از
فیسبوک و سایر شبکههای اجتماعی به تعداد صفحات بازدید شده آنها حدود ۱۰۰
برابر است. آمار بیانگر این است که شبکههای اجتماعی نه تنها به
پربینندهترین وبسایتهای اینترنتی تبدیل شدهاند، بلکه کاربران اینترنتی
بیشتر زمان حضورشان در فضای مجازی را نیز در این وبسایتها میگذرانند.
آمارهای
مربوط به استقبال از شبکههای اجتماعی همچنان رو به رشد است. در هر روز
حدود ۸۰۰ هزار نفر عضو جدید به فیسبوک میپیوندند، حدود سه میلیون عکس در
فلیکر آپلود میشود، حدود ۳۰ هزار ساعت ویدئو در یوتیوب مشاهده میشود و
آمارهای مربوط به سایر شبکههای اجتماعی نیز بدین ترتیب رو به افزایش است.
با چنین آمار و ارقامی بی اغراق نیست اگر آینده اینترنت را در سلطه
شبکههای اجتماعی بدانیم.
ویژگی های نسل دوم وب یا شبکه های اجتماعی
حال به اختصار به بررسی ویژگی های نسل دوم وب؛ با تأکید بر شبکه های اجتماعی یا رسانه های اجتماعی می پردازیم:
نسل اول وب( 1990 تا 2000 ): شامل ایمیل، وب سایت، موتورهای جستجو، یلو پیج ها، دایرکتوری ها، چت روم ها می باشد.
و نسل دوم وب( 2000 تا 2009 (: شبکه های
اجتماعی یا رسانه های اجتماعی نیز شامل وبلاگ ها، میکروبلاگ ها، شبکه های
دوست یابی، شبکه های اجتماعی، ویکی ها، سایت های اشتراک گذاری، پیام رسان
ها، تالارهای گفتگو، گروه های ایمیلی، خبرخوان ها، پادکست ها، لینکدونی های
عمومی است.
1- هویت: هویت در شبکه های اجتماعی به سمت واقعی تر شدن پیش می رود چون هیچ کس مایل نیست فرد ناشناس را به لیست دوستان خودش اضافه کند ، شما در لیست دوستانتان در فیس بوک با افراد واقعی طرف هستید . اما مثلا در عصر وبلاگها این مساله تا حد زیادی قابل پنهان کردن بود.
2- به اشتراک گذاری و یادگیری: افراد علاقمند هستند هر چه سریعتر اطلاعات یا محتوایی را که تولید کرده اند به اشتراک بگذارند . این محتوا ممکن است خبر ، فیلم ، عکس، مقاله، طنز یا دیدگاه شخصی یا تجربیات آنها باشد.
3- بسیج کنندگی و سازماندهی: شبکه های اجتماعی قدرت بسیج کنندگی دارند یعنی می توانند افراد را در یک زمان و یا مکان در محیطی واقعی گرد هم آورند ، یا در محیط مجازی به کمپین بپردازند.
4- دوستی: تعمیق دوستی ها بین همکلاسی ها ، همکاران ، هم عقیده ها ، دوستی با دوستان دوستان
5- اعتماد: قابلیت اعتماد به شبکه های اجتماعی بیش از وب سایتها است چون اطلاعات ، فیلتر نشده و خام منتقل می شود.
6- حلقه های مخاطبان: به جای مخاطبان انبوه ، حلقه هایی کوچک و بزرگ از مخاطبان شکل میگیرد. این حلقه ها در جاهایی با یکدیگر همپوشانی دارد . تاثیر گذاری هر شبکه بر هر حلقه به تناسب تخصصی بودن یا گرایش خاص آن شبکه است
7- قدرت کندو سازی: قابیلت لینک دهی و ... .
8- استناد و تعمیم: فیلم ، عکس ، صدا و متون اصلی رسانه ها، قابلیت استناد و تعمیم را بالا برده است.
9- چند رسانه ای بودن: استفاده از چند رسانه ای ها در شبکه های اجتماعی ، قابلیت جدیدی است که قدرت این نوع رسانه ها را بالا برده است . فیلم ، صوت ، عکس ، انیمیشن ، متن و گرافیک و لینک.
10- ادغام فناوری ها: شبکه های اجتماعی محصول ادغام فناوری های جدید وب 2 هستند ، آژاکس ، XML ، HTTPS، RSS
11- پرستیژ و تشخص: امروزه افراد ، مجریان تلویزیون ، اساتید دانشگاه ، دانشجویان ، روزنامه نگاران ، سیاستمداران و هنرمندان به جای آدرس ایمیل یا وب سایت یا وبلاگ ، شناسه فیس بوک خود را اعلام می کنند. حتی برنامه های تلویزیونی نیز آدرس فیس بوک دارند.
12- گپ: شبکه ها قابلیت گپ یا همان چت کردن را با خود به همراه دارند.
13- نقد بی رحمانه: شبکه های اجتماعی فضای تعاملی جسورترین آدم هایی است که فعالیت در این شبکه ها را نوعی فعالیت مدنی و حتی مبارزه مدنی می دانند. لذا از نقد بی رحمانه حاکمیت ، سیاستمداران و رسانه های رسمی ابایی ندارند. به همین جهت زبان آنها متفاوت با سایر رسانه ها به نظر می رسد.
14- دنبال کردن ودنبال شدن: دنبال شدن و دنبال کردن افراد امری لذت بخش است . شما نیز دوست دارید دنبال شوید . شخصی نگاری یا روزنگاری در وبلاگها بر همین اساس اتفاق افتاده است.
15- باز انتشار: در محیط شبکه ها به خصوص سایتهای لینکدونی، خبرها پالایش و انتخاب شده و باز انتشار می شوند.
16- خرد جمعی: همه چیز را همگان دانند. اما در عصر شبکه ها همگان در حال زاده شدن است . گرایش عمومی را می شود از این فضاها سنجید. شبکه های اجتماعی بهترین فضای افکار سنجی هستنند.
17- جهانی بودن (مترجم گوگل): حذف مرزهای زبانی مهمتریم اتفاقی است که در فضای جدید وب اتفاق افتاده است.
18- سرگرمی: سرگرمی ، طنز ، خنده ، شوخی ، سرکار گذاشتن ، سوتی و گاف گرفتن ، کارهای مونتاژی و فتوشاپی کردن ، دست انداختن سیاستمداران و معما طرح کردن از ویژگی های این شبکه ها است.
19- سفارشی شدن: هرزه گردی و ولگردی در فضای وب در حال حذف شدن است. شما محتوا را سفارش می دهید. با استفاده از فید ها ، خروجی ها و ریدرهای آنلاین و آفلاین.
20- جستجو شدن: از طریق ترکیب موتورهای جستجو با بسیاری از شبکه ها شما می توانید در این فضاها همزمان جستجو کنید و جستو شوید.
21- اطلاع رسانی و خبر رسانی: رسانه های شهروندی، خبرنگاران شهروند. نمونه آن سونامی و رخدادهای انتخاباتی تهران بود.
22- رسانه نسل جوان: نو بودن ، خلاق بودن و ابتکاری بودن باعث جذب جوانها به این پدیده شده است.
23- رسانه جایگزین: نقش رسانه های جایگزین را ایفا می کنند در مقابل رسانه های جریان اصلی.
24- ترکیب با موبایل: اغلب این فناوری ها یا نسخه موبایل دارند یا با استفاده از موبایل قابل انتشار و دسترسی هستند. مستندات محتوایی این رسانه ها نیز توسط موبایل تولید می شود.
25- شفاف شدن بیش از گذشته: زندگی درون خانه های شفاف و شیشه ای و اینکه از کوچکترین رخدادهای همدیگر مطلع می شوند.
26- ابتکار و خلاقیت: نوآوری در ذات شبکه ها است . ارتباطات افقی ، پیشنهادات خلاقه ، طوفانهای مکرر فکری در این محیط ها اتفاق می افتد.
27- ساختار دمکراتیک: مانند ویکی پدیا ، گوگل زمین ، وبلاگها ، فرومها... .
28- قدرت سرمایه اجتماعی: وجود مجموعه معینی از ارزش های غیر رسمی که در میان اعضای گروه، مشترک بوده و همکاری را در میان آنها بهبود می بخشد.
29- تحرک اجتماعی: جنبش های اجتماعی با تحرک یا تجمع گروه هایی از افراد متولد میشوند. این تحرک (mobility ) از یک سو به معنای جابجایی جمعیت است و از سوی دیگر به معنای سرعت یافتن ایده ها، ارتباطات و تماس ها است. در این شرایط افرادی که کمتر محتمل بود با همدیگر ارتباط داشته باشند یا پیوندی بین آنها به وجود آید، فرصت آن را خواهند یافت تا یکدیگر را همیابی کند. تحرک جغرافیایی یا جابجایی جمعیت امکان فراتر رفتن از محیط سنتی و قرار گرفتن در شرایط جدیدی را مهیا خواهد کرد که ظرفیت های افراد را افزایش خواهد داد.
30- ارتباطات غیر رسمی: خارج از نهادهای رسمی آموزشی ، رسانه ای ، حکومتی و سیاسی.
چالش های شبکه های اجتماعی
مکانیزم شبکه ها برای نظام سیاسی قابل درک نیست و درباره آنها بیشتر تئوری توطئه مطرح می شود.
شبکه های اجتماعی چالش اصلی حکومتها در جامعه اطلاعاتی هستند.
هیچ شناختی از شبکه های اجتماعی در ایران به صورت علمی و آکادمیک وجود ندارد و در این خصوص مولفه سواد رسانه ای باید مدنظر اندیشمندان، فرهیختگان و کاربران شبکه های اجتماعی قرار گیرد.
چشم انداز و آینده شبکه های اجتماعی
عرصه سایبر و فضای مجازی در آینده ای نزدیک در تسخیر شبکه های اجتماعی خواهد بود.
مردم مهمترین تولید کننده و مصرف کنندگان اطلاعات در محیط شبکه ها اجتماعی هستند.
شبکه های اجتماعی ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی را دچار تحول جدی و ساختاری خواهد نمود.
رسانههای جدید و شبکه های اجتماعی؛ فرهنگ دموکراتیک را گسترش می دهند.
با توجه به گسترش روزافزون شبکه های اجتماعی، این شبکه ها نقشی اساسی در بازآفرینی، تقویت و واقعی تر شدن هویت ها دارند.
منبع: http://communicationage.blogfa.com